بررسی سوالی که این روزها بسیار مطرح می شود

آیا عضویت در فیس بوک جرم است؟

فیس بوک بزرگ ترین شبکه اجتماعی در دنیا محسوب می شود. استفاده اعضای کابینه یازدهم از ظرفیت های این شبکه اجتماعی برای ارتباط مستقیم با مردم در سراسر جهان بار دیگر این سوال را مطرح کرده است که آیا عضویت در فیس بوک جرم است؟

 آنچه به یقین می توان در مورد آن سخن گفت این است که جرم مستقلی با عنوان عضویت در فیس بوک وجود ندارد اما عبور از فیلترینگ می تواند جرم باشد همچنین درست مانند زندگی واقعی فضای مجازی و شبکه های اجتماعی نیز می تواند محل وقوع جرایم مختلفی باشد. در ضمن امروزه بسیاری از افراد با وجود مانع قانونی از این شبکه استفاده می کنند اصرار بر ایجاد مانع قانونی، قبح قانون را کم کم ساقط می کند. موضوع دیگری که جای تامل دارد این است که چرا رویه واحدی میان همه شهروندان در خصوص استفاده از فیس بوک وجود ندارد؟

قانون جرایم رایانه ای 1388 مرجعی است که می توانیم برای مجرمانه بودن یا مجاز بودن یک عمل در فضای مجازی به آن مراجعه کنیم. اصل بر آزادی است و شهروندان از تمامی امکانات اینترنت می توانند استفاده کنند اما این اصل استثناهایی دارد که عمدتا در قانون جرایم رایانه ای آمده است ارتکاب این ممنوعیت ها جرم و قابل مجازات است.

عضویت در فیس بوک

یکی از مباحث چالشی نظر قانون نسبت به عضویت در شبکه های اجتماعی نظیر فیس بوک است مقام معظم رهبری در این خصوص فرموده اند. «تخلف از قوانین و مقررات نظام اسلامی جایز نیست. رعایت قوانین و مقررات نظام اسلامی واجب و تخلف از آن جایز نیست. با توجه به آن که فیس بوک بستری جرم خیز است. افراد برای عضویت در این شبکه باید هوشیار باشند که خواسته یا ناخواسته وارد محورهای مصداق جرم نشوند».

اظهار نظرها در خصوص عضویت در فیس بوک از سوی مقامات کشور همراه با ابهام بوده است. از جمله الهام امین زاده، معاون حقوقی رییس جمهوری در باره عضویت ورزا و مدیران دولتی  در شبکه های اجتماعی از جمله «فیس بوک» عنوان کرده است که موضوع منع یا عدم منع قانون عضویت در فیس بوک را بررسی خواهیم کرد. حجت الاسلام غلامحسین محسنی اژه ای در پنجاه و یکمین نشست خود با خبرنگاران نیز به صورت روشن مجرمانه یا غیرمجرمانه بودن عضویت در فیس بوک را مشخص نکرده است. دادستان کل کشور در این خصوص گفته است کار گروهی که 6 وزیر عضو آن هستند، در تیر ماه 88 طبق قانون آنجا را فیلتر کرده و اگر مصادیق مجرمانه در آن رفع شود، می توان آن را رفع فیلتر کرد.

در این خصوص باید اذعان داشت که ظاهراً در هیچ قانونی به صراحت عضویت در شبکه های اجتماعی نظیر فیس بوک یک جرم مستقل قابل مجازات عنوان نشده است اما با توجه به این که این سایت ها فیلتر شده اند. استفاده از فیلتر شکن برای دسترسی به این نوع سایت ها برای عضویت در آن ها می تواند خلاف قانون باشد. البته خبرگزاری ها و برخی دیگر از اشخاص حقیقی و حقوقی مجوز قانونی استفاده از این سایت ها بدون وجود فیلتر را دارند، بنابراین باز هم باید دایره جرم را محدودتر کرد و گفت تنها کسانی که «بدون مجوز قانونی» از فیلتر شکن استفاده می کنند مرتکب جرم شده اند. بنابراین خبرگزاری ها، نهادهای دولتی و غیردولتی و اشخاصی که مجوز استفاده مستقیم و بدون فیلتر از اینترنت را دارند قاعدتاً در صورت ورود به فیس بوک مرتکب جرمی نشده اند مگر اینکه بعد از ورود به این سایت سایر مقررات عمومی و اختصاصی کشور را نقض کنند که در این صورت به ارتکاب همان جرم تحت تعقیب قرار خواهند گرفت. در حال حاضر بسیاری از نهادهای دولتی می توانند با ارایه درخواست به کمیته 12 نفره فیلترینگ از این قانون مستثنا شوند به این ترتیب دسترسی به فیس بوک و دیگر شبکه های اجتماعی در این مکان های بدون فیلتر از نظر ظاهری یک جرم مستقل به حساب نمی آید.

حقوق شهرندی و تساوی مقامات و شهروندان

موضوع دیگری که در رابطه با فعالیت این شبکه اجتماعی ایجاد چالش می کند این است که چرا در استفاده از ظرفیت های فضای مجازی تساوی میان مقامات و شهروندان وجود ندارد. آنچه روشن است اینکه کار گروه تعیین مصادیق محتوای محرمانه فیس بوک را دارای محتوای مجرمانه تشخیص داده  و ورود به آن را ممنوع کرده است. در چنین شرایطی که مرجع صالح چنین تصمیمی اتخاذ کرده است رعایت آن برای همه اتباع و ساکنان ایران تکلیف محسوب می شود بنابراین مقامات دولتی در فیس بوک و استفاده از آن محل چالش است. بی تردید مقامات نیز مانند سایر شهروندان در برابر قانون مساوی هستند و ملزم تبعیت از آن می باشند تا زمانی که کار گروه مذکور که در قانون جرایم رایانه ای پیش بینی شده و مرجع رسمی تصمیم گیری در این خصوص است از آن رفع فیلتر کند.

تقابل قانون و عرف

نمی توان انکار کرد که فیس بوک به عنوان بزرگ ترین جامعه مجازی جهان محبوبیت زیادی در میان مردمان تمامی کشورها دارد. اعضای ایرانی این شبکه اجتماعی نیز بسیار زیاد هستند علاوه بر این سایت های مشابه داخلی و خارجی دیگری نیز وجود دارند که شهروندان در محیط مجازی به عضویت آنها در می آیند در چنین شرایطی برخی برآنند که اعضای این شبکه های اجتماعی برای ورود به این سایت ها اقدام به استفاده از فیلتر شکن ها، وی پی ان ها و سایر ابزارهای دور زدن قانون می کنند. اصرار بر منع این افراد باعث اصرار آن ها بر ارتکاب تخلف می شود و قبح نقض قوانین را در نگاه کاربران این سایت ها که بسیاری از آن ها نوجوان و جوان هستند ، می کند متاسفانه شاید ممانعت از ورود به چنین شبکه هایی جرم زا نیز باشد زیرا شهروندان بسیاری با خرید وی پی ان یا فیلتر شکن برای ورود به این دسته سایت ها تمایل به ورود به سایت های غیر اخلاقی و نامناسب پیدا می کنند. زیرا دارای ابزار عبور از این موانع قانونی می شوند در مقابل گروهی  دیگر معتقدند پیش گیری از جرایمی که در این شبکه های اجتماعی ممکن است رخ دهد تنها با منبع و محدود کردن دسترسی به این سایت ها امکانپذیر است.

فرهنگ سازی ارتباطات مجازی

به جای مبارزه با معلول همیشه باید به دنبال مبارزه با علت بود. برخورد مقطعی و مجازات گونه با افراد سوء استفاده گر در فضاهایی نظیر فیس بوک صرفاً به طور موقتی باعث باز داشتن آنها و شاید دیگر افراد از انجام اقدامات نادرست در این شبکه اجتماعی می شود. اما باید به طور ریشه ای و بلند مدت مساله را حل کرد بهترین روش برای جلوگیری از اقدامات غیراخلاقی در فضای مجازی از جمله فیس بوک بالا بردن آگاهی عمومی در این زمینه از طرق مختلفی نظیر رسانه ها است.