خدا را خالصانه یاد کنید

احادیثی درباره یاد خدا

امام علی (علیه‌السلام) فرموده‌اند: خدا را خالصانه یاد کنید تا بهترین زندگی را داشته باشید و با آن، راه نجات و رستگاری را بپیمایید.

امام علی (علیه‌السلام):

اَلذِّکرُ یونِسُ اللُّبَّ وَیُنیرُ القَلبَ وَیَستَنزِلُ الرَّحمَةَ؛

یاد خدا عقل را آرامش می‌دهد، دل را روشن می‌کند و رحمت او را فرود می‌آورد. (غررالحکم، ج 2، ص 66، ح 1858)

امام علی (علیه‌السلام):

اُذکُرُوا اللّه ذِکراخالِصاتَحیَوابِهِ أَفضَلَ الحَیاةِ وَتَسلُکوابِهِ طُرُقَ النَّجاةِ؛

خدا را خالصانه یاد کنید تا بهترین زندگی را داشته باشید و با آن، راه نجات و رستگاری را بپیمایید. (بحارالأنوار، ج 78، ص 39، ح 16)

رسول اکرم (صلی الله علیه و آله):

 مَن أَطاعَ اللّه عَزَّوَجَلَّ فَقَد ذَکَرَ الله وَإِن قَلَّت صَلاتُهُ وَصیامُهُ وَتِلاوَتُهُ لِلقُرآنِ؛

هر کس خدای عزوجل را اطاعت کند، خدا را یاد کرده است، هر چند نماز خواندن و روزه گرفتن و قرآن خواندنش اندک باشد. (بحارالأنوار، ج 77، ص 86، ح 3)

امام صادق (علیه‌السلام):

فی قَولِهِ تَعالی: (لَذِکرُ اللّه أَکبَر) : ذِکرُ اللهندَ ما أَحَلَّ وَحَرَّمَ؛

درباره آیه «یاد خدا بزرگ‌تر است»: به یاد خدا بودن در هنگام روبه رو شدن با حلال و حرام. (نورالثقلین، ج 4، ص 162، ح 61)

امام باقر (علیه‌السلام):

کَأَنَّ المُ?مِنینَ هُمُ الفُقَهاءُ أهلُ فِکرَةٍ وَعِبرَةٍ، لَم یُصِمَّهُم عَن ذِکرِ اللّه ما سَمِعوا بِآذانِهِم وَلَم یُعمِهِم عَن ذِکرِ الله ما رَأو امِنَ الزّینَةِ؛

گویا م?منان، همان فقیهان (فرزانگان دین فهم) و اهل اندیشیدن و پند گرفتن هستند. شنیده‌های دنیوی، گوش آن‌ها را از (شنیدن) یاد خدا کر نمی‌کند و زرق و برق دنیا، چشم آنان را از یاد خدا کور نمی‌گرداند. (بحارالأنوار، ج 73، ص 36، ح 17)

امام صادق (علیه‌السلام):

قالَ: أَوحَی اللّه عَزَّوَجَلَّ إِلی موسی (علیه‌السلام) یا موسی، لاتَنسَنی عَلی کُلِّ حالٍ وَلا تَفرَح بِکَثرَةِ المالِ، فَإِنَّ نِسیانی یُقسِی القُلوبَ، وَمَعَ کَثرَةِ المالِ کَثرَةُ الذُّنوبِ؛

خدای عزوجل به موسی وحی کرد: ای موسی، در هیچ حالی مرا فراموش نکن و به ثروت زیاد شاد نشو، زیرا از یاد بردن من، دل‌ها را سخت می‌کند و همراه ثروت زیاد، گناهان زیاد است. (کافی، ج 8، ص 45، ح 8)

امام سجاد (علیه‌السلام):

 إِنَّ قَسوَةَ البِطنَةِ وَفَترَةَ المَیلَةِ وَسُکرَ الشَّبَعِ وَعِزَّةَ المُلکِ مِمّا یُثَبِّطُ وَیُبَطِّی ءُ عَنِ العَمَلِ وَیُنسِی الذِّکرَ؛

پرخوری و سستی اراده و مستی سیری و غفلتِ حاصل از قدرت، از عوامل بازدارنده و کند کننده در عمل است و ذکر (خدا) را از یاد می‌برد. (بحارالأنوار، ج 78، ص 129، ح 1)

امام سجاد (علیه‌السلام):

یا مَن ذِکرُهُ شَرَفٌ لِلذّاکِرینَ وَیا مَن شُکرُهُ فَوزٌ لِلشّاکِرینَ وَیا مَن طاعَتُهُ لِلمُطیعینَ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَاشغَل قُلوبَنا بِذِکرِکَ عَن کُلِّ ذِکرٍ؛

ای آن که یادش مایه شرافت و بزرگی یاد کنندگان است و ای آن که سپاسگزاریش موجب دست یافتن سپاسگزاران (بر نعمت‌ها) است و ای آن که فرمانبرداریش سبب نجات فرمانبرداران است، بر محمد و آل او درود فرست و با یاد خود، دل‌های ما را از هر یاد دیگری بازدار. (صحیفه سجادیه، دعای 11)

امام باقر (علیه‌السلام):

ذِکرُ اللِّسانِ الحَمدُ وَالثَّناءُ وَ ذِکرُ النَّفسِ الجَهدُ وَالعَناءُ وَذِکرُ الرّوحِ الخَوفُ وَالرَّجاءُ وَذِکرُ القَلبِ الصِّدقُ وَالصَّفاءُ وَذِکرُ العَقلِ التَّعظیمُ وَالحَیاءُ وَذِکرُ المَعرِفَةِ التَّسلیمُ وَالرِّضا وَذِکرُ السِّرِّ الرُّ?یَةُ وَاللِّقاءُ؛

 ذکر زبان، حمد و ثناء؛ ذکر نفس، سختکوشی و تحمل رنج؛ ذکر روح، بیم و امید؛ ذکر دل، صدق و صفا؛ ذکر عقل، تعظیم و شرم؛ ذکر معرفت، تسلیم و رضا و ذکر باطن؛ مشاهده و لقا است. (مشکاة‌الانوار، ص 113)

رسول اکرم (صلی الله علیه و آله):

یَقولُ اللّه عَزَّوَجَلَّ إِذ کانَ الغالِبُ عَلَی العَبدِ الاِشتِغالُ بی، جَعَلتُ بُغیَتَهُ وَلَذَّتَهُ فی ذِکری فَإذا جَعَلتُ بُغیَتَهُ وَلَذَّتَهُ فی ذِکری عَشَقَنی وَعَشَقتُهُ فَإِذا عَشَقَنی وَعَشَقتُهُ رَفَعتُ الحِجابَ فیما بَینی وَبَینَهُ وَصَیَّرتُ ذلِکَ تَغالُبَاَ عَلَیهِ لایَسهو إِذا سَهَا النّاسُ اُولئِکَ کَلامُهُم کَلامُ النبیاءِ اُولئِکَ البطالُ حَقّا؛

خدای عزوجل می‌فرماید: هرگاه یاد من بر بنده‌ام غالب شود، خواهش و خوشی او را در یاد خود قرار دهم و چون خواهش و خوشی او را در یاد خود قرار دهم، عاشق من شود و من نیز عاشق او گردم و چون عاشق یکدیگر شدیم، حجاب میان خود و او را بردارم و عشق خود را بر جان او چیره گردانم، چندان که مانند مردم دچار سهو و غفلت نمی‌شود، سخن اینان سخن پیامبران است، اینان به راستی قهرمانند. (کنزالعمال، ج 1، ص 433، ح 1872)

امام صادق (علیه‌السلام):

اَلا اُحَدِّثُکَ بِمَکارِمِ الاَْخْلاقِ؟ الصَّفْحُ عَنِ النّاسِ وَ مُواساةُ الرَّجُلِ اَخاهُ فی مالِهِ وَ ذِکْرُ اللّه کَثیرا؛

آیا به شما بگویم که مکارم اخلاق چیست؟ گذشت کردن از مردم، کمک مالی به برادر (دینی) خود و بسیار به یاد خدا بودن. (معانی الأخبار، ص 191، ح 2)

امام حسن عسکری (علیه‌السلام):

أکثِروا ذِکرَ اللّه وذِکرَ المَوتِ وتِلاوَةَ القُرآنِ.

خدا را بسیار یاد کنید و همیشه به یاد مرگ باشید و قرآن زیاد بخوانید. (میزان الحکمة : ح 21781)

رسول اکرم صلی الله علیه و آله:

ما مِن ساعَةٍ تَمُرُّ بِابن آدَمَ لَم یُذکَر اللهُ فیها إلّا حَسِرَ عَلَیها یَومَ القیامَةِ.

هر لحظه‌ای که بر فرزند آدم بگذرد و او به یاد خدا نباشد، روز قیامت حسرتش را خواهد خورد. (کنز العمال ح 1819)

منبع: پایگاه آوینی

این‌ها بنده‌های خدا هستند

اولین تأثیر اخلاق از سوی مبلغان این است که همگان را تکریم کنند. نشانه این تکریم آن است که دیگران را بزرگ و برتر شمارد. همین تکریم موجب می‌شود تا آدمی نسبت به دیگران و اندیشه‌ها و رفتارشان به گونه‌ای دیگر داوری و قضاوت کند. چون خود را برتر و بزرگ نمی‌شمارد، به این باور می‌رسد که همه چیز را همگان دانند و همگان هنوز از مادر زاده نشده‌اند. همانگونه که خداوند متعال می‌فرماید: «و در روى زمین با کبر و سرمستى راه مرو، زیرا تو (هر چند قوى باشى) هرگز نمى‏توانى (با گامهایت) زمین را بشکافى و هرگز نمى‏توانى در بلندى به کوه‏ها برسى»[1](اسرا، 37)

در نتیجه بر مبلّغان است که خود را با خوی نیک (تواضع) بیارایند و از (کبر) و خود بزرگ‌بینی و خود بزرگ پنداری بپرهیزند. چرا که به یقین یکی از مهم‌ترین عوامل توفیق پیامبران الهی تواضع و فروتنی نسبت به مخاطبان خود بوده است. مبلّغ موفق نیز بدون تردید باید از خودپسندی و تکبر گریزان باشد و فروتنی را نصب العین خود قرار دهد.

غرور، بلند پروازی موجب نفرت و دافعه می‌شود. و در مقابل فروتنی و تواضع به دور از فریبکاری و تزویر باعث محبوبیت و نفوذ کلام پیام‌فرست می‌گردد.

پیام‌فرست باید حس انسان دوستی و شور و سوز اصلاح و هدایت هم نوعان را داشته باشد، همان گونه که همه پیامبران، دشوارترین موقعیت‌ها و مسئولیت‌ها را تحمل کردند تا بتوانند راه روشن هدایت را به سوی آدمیان بگشایند. اینان آزار و شکنجه را به جان خریدند تا فرشته نجات مردمان باشند.

اهمّیت تواضع

خداوند متعال به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرماید:«و اخفِضْ جَناحَکَ لِمَنْ اتَّبعَکَ مِن الم?منین؛[2]  [ای محمد] بال و پر خود را برای م?منانی که از تو پیروی می‌کنند بگستر.‌»

امام صادق علیه السلام نیز فرموده است:

«مَن تواضَعَ لِلّه رَفَعَهُ اللّه و مَنْ تَکَبَّرَ وَضَعَهُ اللّه[3] ؛ هر کسی برای خدا فروتنی کند، حق تعالی او را بلند گرداند و هر که تکبّر کند، خداوند او را پست کند.‌»

تواضع و فروتنی، صفت بارز و خصلت درونی واعظان و مبلّغان واقعی است.

یکی از جاذبه‌های اصلی مردم به سوی دین، تواضع، نرم خویی و بی تکلّف بودن شخص مبلّغ و ناصح است. خاکساری و فروتنی سبب برتری و بلندی آدمی و برتری جویی موجب سقوط او است.

تواضع مرد را دارد گرامی زکبر آید بدی در نیکنامی .[4]

معنای تواضع

صاحب «جامع السعادات» می‌نویسد:

«تواضع یعنی، شکستن نفسی که مانع شود از این که آدمی خود را برتر و بالاتر از دیگری ببیند. لازمه تواضع، کردارها و گفتارهایی است که موجب بزرگداشت و اکرام غیر باشد و مداومت بر این‌ها، نیرومندترین درمان برای از بین بردن کبر و غرور است....‌» .[5]

و لذا از صفات پسندیده تواضع می باشد که انسان را از رذائل اخلاقی چون کبر دور نگه می دارد صفتی که اسلام به تک تک افراد جامعه اسلامی سفارش نموده ، فقیر را به نوعی دعوت به تواضع و غنی را به نوع دیگر و هر چه مقام و منزلت ظاهری افراد بالاتر می رود تاکید بر این امر بیشتر شده است و اهمیت مضاعف آن توسط شارع مقدس دو صد چندان می گردد . تواضع در ادب فارسی در اشعار بزرگان کاملا قابل مشاهده می باشد ، در معاشرت و محاورات اجتماعی تأثیر بسزائی دارد چنانچه یک صفت ممتاز در بزرگان دین و خصوصاً نبی اعظم محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله ) می باشد که حضرتش به واسطه این صفت بسیاری از مشرکان را به دین اسلام دعوت نموده و مصداق بارز کُونُوا دُعَاةً إِلَى أَنْفُسِکُمْ بِغَیْرِ أَلْسِنَتِکُم[6] می بودند .

بدون تردید توجه به روش زندگی بزرگان علم دین ، می تواند الگوی مناسبی در راستای گسترش اخلاق اجتماعی ، هماهنگ با نظام تفکر دینی باشد . 

پس با توجه به سفارشات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به امام علی علیه سلام که در جایی فرموده باشند: (یا عَلىُّ وَلِلعالِمِ ثَلاثُ عَلاماتٍ: صِدقُ الکَلِمِ وَاجتِنابُ الحَرامِ وَأَن یَتَواضَعَ لِلنّاسِ کُلِّهِم؛

یا على دانشمند سه نشانه دارد: راستگویى، حرام گریزى و فروتنى در برابر همه مردم.)[7] به برخی از سیره عملی علما در رابطه با تواضع اشاره خواهیم نمود.

سفارش به تواضع

سفارش به تواضع و فروتنی، همواره مدّ نظر عارفان و عالمان ربّانی بوده است.

«عالم ربّانی حاج شیخ محمد بهاری قدس سره می‌نویسد:

از جمله خصوصیات عالم [و مبلّغ [آن است که: به خاطر خدای بزرگ متواضع و فروتن باشد؛ نه به خاطر غرضی دیگر (مانند طمع و غیره) و شرافت کامل جز با تواضع در مقابل ذات احدیت به دست نمی‌آید و آنچه که در زمان ما شایع شده که نسبت به توانگران و مالداران اهل دنیا، فروتنی و خضوعی زیاد صورت می‌گیرد و نام آن را تواضع می‌نهند این امر، اشتباه و مکر و فریب... و خواری مورد نکوهش است.‌»[8]

محدّث قمی رحمه الله می‌نویسد:

« [مبلّغ باید] با نرمی و مدارا [و فروتنی [رفتار کند که نرمی در همه کارها، اصلی است اساسی و بزرگ.‌»

پیامبر صلی الله علیه و آله در این زمینه فرمود:

«البته این دین متین و محکم است. در او با نرمی داخل شوید....‌» [9]

این‌ها بنده‌های خدا هستند

امام خمینی رحمه الله در سفارشی به تواضع فرموده است: «همه در فکر مردم باشید... این‌ها بنده‌های خدا هستند و از ما، از من افضلند و محتمل است که از شما هم افضل باشند؛ چرا ما به فکر آن‌ها نباشیم.‌»[10]   

ایشان به طلبه‌ها و روحانیان می‌فرمودند: «باید توجّه کنید که همه متوجّه شما هستند. لذا زی اهل علم خودتان را حفظ کنید. درست مانند علمای گذشته ساده زندگی کنید. در گذشته چه طلبه و چه عالم بزرگ شهر زندگی شان از سطح معمولی مردم پایین‌تر بود و یا مثل آن‌ها بود. امروز سعی کنید زندگی تان از زی آخوندی تغییر نکند... باید طوری زندگی کنیم که نگویند طاغوتی هستیم.‌»

پس یکی از وظایف بسیار مهم مبلغان این است که با مردم با تواضع رفتار  کنند تا در نتیجه بتوانند بر آنها اثر گذار بوده و پیام خود را به مقصد برسانند.

پی نوشت ها:

[1]وَلاَ تَمْشِ فِی الأَرْضِ مَرَحًا إِنَّکَ لَن تَخْرِقَ الأَرْضَ وَلَن تَبْلُغَ الْجِبَالَ طُولا: اسراء، 37.

[2]شعراء/ 215.

[3]اصول کافی، ج 2، ص 122.

[4]ناصر خسرو.

[5]جامع السعادات، ج 1، ص 437.

[6]الکافی ج2 ص 77 .

[7]التوحید، ص 127.

[8]تذکرة المتقین، ص 131.

[9]مجله حوزه، شماره 47، ص 90.

[10]اسفند 1359.

منبع:

 ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان  

پایگاه راسخون

پایگاه شهید آوینی